De Brittenburg

Namen
• Arcis / Arx Britannica
• Brittenburg
• Burg te Bretten/Britten
• Huis/Huys te Bretten / Britten / Brittain

Sloop

Op de ets van Ortelius is duidelijk in beeld gebracht waar toentertijd het belang van de drooggevallen ruïne uit bestond:

... 'ijverig sloopten de Katwijkers de stenen. Romeinen gebruikte voor hun gebouwen tufsteen, een grijze vulkanische natuursteen uit Duitsland. Als deze werd gemalen, was ze uitstekend geschikt voor metselspecie, die "tras" werd genoemd.' (Citaat van D. Parlevliet).

Katwijk

Katwijk, zoals afgebeeld op de ets van Ortelius

Na onder andere een opstand van de Friezen bepaalde Claudius (keizer van 41-54) dat de Rijn de noordgrens van het Romeinse rijk zou vormen. Vanaf die tijd werd de grens (limes) van Germania Inferior versterkt door oprichting van burchten, in de buurt waarvan zich nederzettingen vormden. Stroomafwaarts waren de drie laatste nederzettingen en forten van de limes: Matilo (Leiden - Roomburg), Praetorium Aggripinae (Valkenburg) en Lugdunum Batavorum (Katwijk - Brittenburg). De naam van de laatstgenoemde legerplaats werd geïnspireerd door de geboorteplaats van Claudius: Lyon (Lugdunum Batavorum = Bataafs Lyon).

Bron: Teleac (Serie 'Op het spoor van Romeinen en Bataven', 2003)

Onder Hadrianus (keizer van 117-138) was hier het Cohors Primae Raetorum Civium Romanorum gelegerd, afkomstig uit de Romeinse provincie Raetia (omvat het huidige zuidwest Tsjechië, west Oostenrijk, zuidoost Duitsland, en een deel van Zwitserland; hoofdstad was Augusta Videlicorum, het huidige Augsburg). Het eerste cohors van een legio (legioen) was doorgaans twee maal zo groot dan de volgende; waarschijnlijk waren er ongeveer 1000 militairen in Katwijk-Brittenburg gelegerd. Rond 260-270 werd de Romeinse legermacht uit Katwijk-Brittenburg teruggetrokken.

 Steen met inscriptie van de Romeinse infanterie afkomstig uit de provincie Raetia. De steen werd in de zestiende eeuw gevonden bij de drooggevallen Brittenburg ruïne.

Brittenburg was gelegen aan de uitmonding van de Rijn in de Noordzee. Daar de kustlijn van Nederland zich door natuurlijke oorzaken verplaatste kwam Brittenburg na enkele eeuwen in de Noordzee te liggen en raakte in de vergetelheid. In 1520 werden de fundamenten van de Brittenburg na een storm zichtbaar, hetgeen aanleiding gaf tot vele speculaties. In 1677 schrijft Edward Browne in An Account of Several Travels through a Great Part of Germany, pp. 1-38: From Norwich to Cologne: "But a nobler Antiquity lieth under the Sea, than any above ground; not far from hence near Carnyck is a square fortress called Arx Britannica, built by Caligula; in the declining of the Roman Empire ruined in part by the Normans, and afterwards neglected, & overwhelmed by the Sea. But in some years, and great retire of the Sea, the ruines have been discovered, and many noble Antiquities brought from it, some having this inscription, Ex. Ger. Inf. ex Germania inferiori."

In die tijd was het Romeinse fort door lagere waterstanden dus zichtbaar, het werd getekend, en hierop gebaseerde etsen werden gepubliceerd in atlassen en geschiedkundige of 'toeristische' beschrijvingen. Een veelgenoemde ets is die van Ortelius.

De ruïne van Brittenburg: "Rvinarvm Arcis Britannicae Apvd Batavos Typvs". Ets, versie 1581, door Abraham Ortelius. Dit is één van de 63 dubbele kaarten uit het boek "Descrittione di tutti i Paesi Bassi, altrimenti detti Germania inferiore" door Lodovico Guicciardini (druk Christoffel Plantijn, Antwerpen, 1567, 1581, 1587-1588, 1591).

De Engelse atlassenmaker Moll vond de Brittenburg zo belangrijk dat hij in zijn wereldatlas (1736) er een schets van opnam bij de kaart van Nederland. Zo werd het verder niet bijster interessante deel van de Noordzee ten westen van het tegenwoordige Noord-Holland nog nuttig gebruikt...

Een verzonken ruïne, vrijwel twee millenia oud, spreekt tot de verbeelding. Tot op heden is het niet gelukt om de juiste plaats van de ruïne in de zee vast te stellen. Een in 1960 ondernomen high-tech duikexpeditie bleef zonder resultaat, hetgeen de reportage de titel 'De mysterieuze Brittenburg' bezorgde. Fik Meyer, diepzeeduiker en letterkundige, schreef een jeugdboek met de titel 'Het mysterie van de Brittenburg'. Dijkstra en Ketelaar gaven hun standaardwerk over de Brittenburg de ondertitel 'Raadsels rond een verdwenen ruïne' mee. Wie wil zien hoe deze zweem van geheimzinnigheid de makers van Onderstroom heeft geïnspireerd wordt warm aanbevolen één van de voorstellingen in augustus 2003 te bezoeken!

Brittenburg expeditie (1960)

Avion Sous-Marin, waarmee in 1960 de Onderwater Jagers Club tevergeefs een duikexpeditie naar de Brittenburg hield.

Brittenburg links
• D. Parlevliet
• D. van Duivenbode
• Kaart (Herman Moll, 1736)
• Katwijks Museum

Brittenburg boeken (alleen antiquarisch verkrijgbaar)

Fik Meyer: Het mysterie van de Brittenburg. Uitgave: "B.V.P." - Boeken Varia Purmerend


H. Dijkstra en F.C.J. Ketelaar Brittenburg, raadsels rond een verdronken ruïne. Fibulareeks 2. C.A.J. van Dishoeck, Bussum, 1975 — Dit boek is het standaardwerk over de Brittenburg. Het kan in het Katwijks Museum worden geraadpleegd.